Πώς η «πράσινη» ενέργεια επέστρεψε δυναμικά στο προσκήνιο

Ο πόλεμος στην Ουκρανία επέφερε μεγάλες αναταράξεις τόσο σε πολιτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Οι επιπτώσεις της ρωσικής εισβολή είναι μέχρι στιγμής πέρα για πέρα τραγικές καθώς ήδη μετράμε πολλά θύματα, μεταξύ των οποίων και πολλούς αμάχους. Σε πολιτικό επίπεδο η εισβολή άλλαξε μια για πάντα τις υπάρχουσες διεθνείς ισορροπίες, θέτοντας για πρώτη φορά μετά τον Β’  Παγκόσμιο Πόλεμο σοβαρά ζητήματα ασφαλείας στην ευρωπαϊκή ήπειρό. Σε οικονομικό επίπεδο, ο πόλεμος εκτόξευσε την ήδη υπάρχουσα ενεργειακή κρίση, με τις τιμές ενέργειας να σημειώνουν καθημερινά νέα ρεκόρ. Κατά συνέπεια η ανάγκη ανεξαρτητοποίησης από τη ρωσική ενέργεια έχει γίνει πιο επιτακτική από ποτέ. Για τον λόγο αυτό, η συζήτηση για τη μετάβαση στη «πράσινη» ενέργεια έχει επιστρέψει δυναμικά στο προσκήνιο, καθώς δεν είναι λίγοι όσοι τη θεωρούν την καλύτερη λύση για τη διασφάλιση τόσο της ενεργειακής αυτονομίας της Ευρώπης όσο και για την προστασία του πλανήτη.

Η εξάρτηση της ΕΕ από τη ρωσική ενέργεια

Τα τελευταία χρόνια η «πράσινη» μετάβαση αποτελεί βασικό στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως διατυπώνεται ρητά στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας αλλά και στις προτάσεις του «Fit  for 55». Ωστόσο, η ενεργειακή αυτή μετάβαση συμφωνήθηκε να είναι σταδιακή, προκειμένου να δοθεί χρόνος στις αγορές να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Έτσι, τέθηκε ως χρονικό όριο για την επίτευξη των στόχων αυτών το 2030. Στο ενδιάμεσο διάστημα, το φυσικό αέριο επιλέχθηκε ως μεταβατικό καύσιμο, καθώς παράγει πολύ λιγότερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα σε σχέση με το πετρέλαιο, ενώ ήταν και αρκετά φθηνότερο. Το πρόβλημα όμως σε αυτό είναι το γεγονός ότι η Ευρώπη παράγει μόνη της πολύ λίγες ποσότητες φυσικού αερίου, ενώ διαθέτει και ελάχιστους τερματικούς σταθμούς υγροποιημένου φυσικού αερίου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη ρωσική ενέργεια. Σύμφωνα με τους τελευταίους υπολογισμούς το 2021, η Ρωσία παρείχε περίπου το 45% των συνολικών εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ το 2021. Οι άλλοι κύριοι προμηθευτές αερίου στην ΕΕ ήταν η Νορβηγία (23%), η Αλγερία (12%), οι Ηνωμένες Πολιτείες (6%) και το Κατάρ (5%).

Αξίζει να σημειωθεί ότι για το αργό πετρέλαιο, η Ρωσία ήταν επίσης ο μεγαλύτερος προμηθευτής εισαγωγών από την ΕΕ (27%). Επίσης, στον τομέα του λιθάνθρακα, παρόλο που οι όγκοι των εισαγωγών έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια, η Ρωσία παραμένει επίσης ο πρώτος προμηθευτής (46%), ακολουθούμενη από τις ΗΠΑ (15%) και την Αυστραλία (13%).

Η εξάρτηση της Ευρώπης από ξένους προμηθευτές και κυρίως από τη Ρωσία την καθιστά εξαιρετικά ευάλωτη στις αναταράξεις στις διεθνείς αγορές ενέργειας, ενώ την περιορίζει σημαντικά και στις πολιτικές της αποφάσεις. Για παράδειγμα, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία οδήγησε τη διεθνή κοινότητα να επιβάλει πολύ αυστηρές οικονομικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Μάλιστα, πρόσφατα η Βρετανία και οι ΗΠΑ, ανακοίνωσαν την απαγόρευση των ρωσικών εισαγωγών πετρελαίου και άλλων ενεργειακών προϊόντων, ενώ εξετάζεται η απαγόρευση και του ρωσικού φυσικού αερίου. Αν και έχει ειπωθεί αρκετές φορές πως οι ρωσικές ενεργειακές πωλήσεις είναι αυτές που τροφοδοτούν τον πόλεμο, εξαιτίας της εξάρτησής της η Ευρώπη δυσκολεύεται να προβεί σε αντίστοιχο εμπάργκο στη ρωσική ενέργεια. Ειδικά χώρες όπως η Γερμανία η οποία προμηθεύεται το 50% του αερίου τους από τη Ρωσία, ενώ έχει κλείσει και τις πυρηνικές τις μονάδες, εναντιώνονται στη λήψη τέτοιων μέτρων.

REPowerEU

Ο πόλεμος στην Ουκρανία κατέστησε παραπάνω από σαφές πως η στροφή στη «πράσινη» ενέργεια πρέπει να γίνει πολύ πριν το 2030. Ως πράσινη ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, το «πράσινο» υδρογόνο, καθώς και τη θαλάσσια ενέργεια. Στις ανανεώσιμες πηγές περιλαμβάνεται η αιολική και η ηλιακή ενέργεια, ενώ το πράσινο υδρογόνο είναι το υδρογόνο που παράγεται από την ηλεκτρόλυση του νερού με ηλεκτρική ενέργεια που προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές. Από την άλλη η θαλάσσια ενέργεια, είναι στην ουσία εκείνη που προέρχεται από τους θαλάσσιους κυματισμούς. Σε αυτή την κατεύθυνση η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε πρόσφατα το νέο σχέδιο για τη για την εξάλειψη της εξάρτησης της ΕΕ από το ρωσικό αέριο πριν το 2030, ονόματι REPowerEU. Το σχέδιο περιλαμβάνει τα εξής:
• Διαφοροποίηση των προμηθειών φυσικού αερίου, μέσω υψηλότερων εισαγωγών LNG (από ΗΠΑ, Κατάρ κλπ.) και αγωγών από μη Ρώσους προμηθευτές.
• Μεγαλύτερο όγκο παραγωγής και εισαγωγών βιομεθανίου και ανανεώσιμων πηγών υδρογόνου.
• Ταχύτερη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων στα σπίτια, τα κτίρια, τη βιομηχανία και το ηλεκτρικό σύστημα, ενισχύοντας την ενεργειακή απόδοση και αυξάνοντας τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
• Πλήρης εφαρμογή των προτάσεων της Επιτροπής για την πράσινη μετάβαση «Fit for 55», η οποία θα μπορούσε να μειώσει την ετήσια κατανάλωση ορυκτού αερίου κατά 30%, που ισοδυναμεί με 100 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm), έως το 2030.

Με το νέο σχέδιο REPowerEU, η Επιτροπή εκτιμά ότι θα μπορούσαν να καταργηθούν σταδιακά τουλάχιστον 155 bcm χρήσης ορυκτών αερίων, που ισοδυναμούν με τον όγκο που εισήχθη από τη Ρωσία το 2021. Σχεδόν τα δύο τρίτα αυτής της μείωσης μπορούν να επιτευχθούν εντός ενός έτους, τερματίζοντας την υπερβολική εξάρτηση της ΕΕ από έναν μόνο προμηθευτή. Επίσης, η Επιτροπή πρότεινε τη συνεργασία με τα κράτη μέλη για τον εντοπισμό των καταλληλότερων έργων για την επίτευξη αυτών των στόχων, βασιζόμενη στην εκτεταμένη εργασία που έχει ήδη γίνει στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

Για τις νέες αυτές προτάσεις, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ,δήλωσε χαρακτηριστικά «Πρέπει να δράσουμε τώρα για να αμβλύνουμε τον αντίκτυπο της αύξησης των τιμών της ενέργειας, να διαφοροποιήσουμε τον εφοδιασμό μας με φυσικό αέριο για τον επόμενο χειμώνα και να επιταχύνουμε τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια. Όσο πιο γρήγορα στραφούμε στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και το υδρογόνο, σε συνδυασμό με περισσότερη ενεργειακή απόδοση, τόσο πιο γρήγορα θα είμαστε πραγματικά ανεξάρτητοι και θα κυριαρχήσουμε στο ενεργειακό μας σύστημα».