Αλλάζει το κλίμα και μαζί του αλλάζει και η ονομασία που περιγράφει αυτή την αλλαγή

Το κλίμα αλλάζει και μαζί του αλλάζει και η ονομασία που περιγράφει αυτή την αλλαγή. Η διαφοροποίηση της ορολογίας ακολουθεί τις εξελίξεις θέλοντας αφενός να προβάλει πώς από την αλλαγή του κλίματος έχουμε περάσει στην κρίση του κλίματος και αφετέρου να δώσει έμφαση στον τεράστιο αντίκτυπο που έχει ήδη αυτή η κλιματική αλλαγή στην ανθρώπινη ζωή, στα οικοσυστήματα και στη βιοποικιλότητα. Η επιστράτευση της επικοινωνιακής δύναμης των λέξεων στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής φανερώνει τη σοβαρότητα του θέματος. Στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προτείνεται η ενεργοποίηση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης ως μέρος της λύσης για τις αλλαγές που απαιτούνται για μια επιτυχή μετάβαση σε μια πιο οικολογική ζωή.

Το ζήτημα δεν είναι μόνο πώς δηλώνεται και πώς ονομάζεται αυτή η αλλαγή του κλίματος, αλλά και σε ποιους απευθύνεται και πού αναφέρεται.
Η κλιματική αλλαγή ως θέμα, πέρα από τα δελτία ειδήσεων, στις έντυπες εφημερίδες και στις ιστοσελίδες τους μπορεί να κοινοποιείται περισσότερο στη νέα γενιά. Μέσω της εκπαίδευσης και του περιβαλλοντικού γραμματισμού δύναται να γνωστοποιηθούν η κλιματική αλλαγή, η προέλευση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, τα οφέλη της κυκλικής οικονομίας, της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωσης, οι υπάρχουσες και οι μελλοντικές λύσεις, και πρωτίστως ποια είναι όλα αυτά τα μικρά πράγματα που μπορούν να γίνουν σε συλλογικό αλλά και ατομικό επίπεδο, παράλληλα με τη δράση σε παγκόσμιο, εθνικό και τοπικό επίπεδο.

Η Τράπεζα της Ελλάδος, σε ειδική αναφορά της στην πρόσφατη έκθεση του διοικητή έχει αφιέρωμα στην πορεία της ορολογίας στο τομέα της μεταβολής του κλίματος.

Πολλοί και διαφορετικοί όροι έχουν χρησιμοποιηθεί για να περιγράψουν τη μεταβολή του κλίματος και τις επιπτώσεις που επιφέρει στον πλανήτη.

Όροι που έχουν καταφέρει να αφομοιωθούν στη συνείδησή μας είναι η υπερθέρμανση του πλανήτη και η κλιματική αλλαγή.

Άλλοι όροι που χρησιμοποιούνται με μικρότερη συχνότητα και έμφαση είναι η κλιματική καταστροφή, η κλιματική διαταραχή, το κλιματικό χάος, η οικολογική κατάρρευση, η κλιματική απορρύθμιση, ο κλιματικός πόλεμος, η παγκόσμια υπερθέρμανση και η κλιματική αποκάλυψη.

Περιβαλλοντικές και οικολογικές οργανώσεις, μέσα μαζικής ενημέρωσης, κυβερνήσεις (συμπεριλαμβανομένης της Αυστραλίας), τα θεσμικά όργανα του ΟΗΕ και το κοινοβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου αλλάζουν τη γλώσσα που χρησιμοποιούν για την κλιματική αλλαγή και την κάνουν πιο ισχυρή και φορτισμένη.

Τον τελευταίο καιρό, η συμβατική ορολογία αντικαθίσταται από εκφράσεις και όρους όπως η κλιματική έκτακτη ανάγκη, η κλιματική διατάραξη και η κλιματική κρίση, οι οποίες θεωρείται ότι περιγράφουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τι συμβαίνει γύρω μας.

Ωστόσο, από όλους τους προαναφερόμενους νέους όρους, αυτός τον οποίο συναντάμε και ακούμε όλο και πιο συχνά σήμερα είναι ο όρος κλιματική κρίση.

Υπερθέρμανση του πλανήτη

Οι επιστήμονες του 19ου αιώνα Jean-Baptiste Fourier, Eunice Foote και John Tyndall ήταν οι πρώτοι που μελέτησαν το ρόλο των αερίων του θερμοκηπίου στην αύξηση της θερμοκρασίας της Γης.
Ο νομπελίστας Σουηδός επιστήμονας Svante Arrhenius, συνεχίζοντας το έργο τους, ισχυρίστηκε το 1897 ότι η χρήση των ορυκτών καυσίμων μπορεί να οδηγήσει σε υπερθέρμανση του πλανήτη. Υπολόγισε ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες θα μπορούσαν να θερμάνουν τη Γη προσθέτοντας διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα.

Εκείνη την εποχή όμως, οι ανθρώπινες επιρροές θεωρούνταν ασήμαντες και οι ωκεανοί μεγάλες “δεξαμενές απορρόφησης” του άνθρακα, που θα ακύρωναν αυτόματα την οποιαδήποτε ρύπανση. Έτσι, δεν δόθηκε η δέουσα προσοχή και το θέμα ξεχάστηκε έως το 1975, όταν δημοσιεύθηκε η επιστημονική μελέτη του Wallace Broecker, όπου για πρώτη φορά αναφέρεται ο όρος “υπερθέρμανση του πλανήτη” (global warming).

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, το ζήτημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη εμφανίστηκε στο προσκήνιο της πολιτικής και των μέσων μαζικής ενημέρωσης καθώς η μέση ετήσια θερμοκρασία αυξήθηκε κατακόρυφα. Η υπερθέρμανση του πλανήτη έγινε ο κυρίαρχος όρος τον Ιούνιο του 1988 όταν ο επιστήμονας της NASA James E. Hansen κατέθεσε ενώπιον του Κογκρέσου ότι “η υπερθέρμανση του πλανήτη έχει φθάσει σε τέτοιο επίπεδο που μπορούμε να αποδώσουμε με υψηλό βαθμό εμπιστοσύνης μια σχέση αιτίας-αποτελέσματος μεταξύ του φαινομένου του θερμοκηπίου και της παρατηρούμενης θέρμανσης”. Η μαρτυρία του προκάλεσε μαζική κάλυψη από τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης κάνοντας τον όρο πολύ δημοφιλή.
Αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, η υπερθέρμανση του πλανήτη έγινε ένα καθημερινό θέμα στα δελτία ειδήσεων, τα οποία προσπάθησαν να κοινοποιήσουν το μήνυμα ότι ο πλανήτης βιώνει μια μεταβολή στο κλίμα εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

Ο όρος “υπερθέρμανση του πλανήτη” επισημοποιήθηκε τη δεκαετία του 1980 για να περιγράψει τον αντίκτυπο στη θερμοκρασία της επιφάνειας της Γης λόγω του αυξημένου επιπέδου των αερίων του θερμοκηπίου που παγιδεύουν τη θερμότητα στην ατμόσφαιρα. Όταν όμως οι συζητήσεις για την υπερθέρμανση του πλανήτη μετακινήθηκαν από την επιστημονική σφαίρα στη δημόσια σκηνή, φάνηκε ότι ο όρος αυτός δεν αποτελούσε μια χρήσιμη περιγραφή και δεκαετίες αργότερα επισκιάστηκε από τον όρο “κλιματική αλλαγή” μεταξύ των επιστημόνων, των πολιτικών και των θεσμών τους.

Ο όρος “κλιματική αλλαγή” έγινε πιο συνηθισμένος, καθώς αντικατοπτρίζει τη μακροπρόθεσμη αλλαγή στο κλίμα της Γης. Ωστόσο, και ο όρος “υπερθέρμανση του πλανήτη” παραμένει πολύτιμος και αρκετά διαδεδομένος στους επιστήμονες και στο κοινό διότι περιγράφει με αμεσότητα και ακρίβεια τι συμβαίνει στη θερμοκρασία του πλανήτη με την πάροδο του χρόνου.

Κλιματική αλλαγή

Οι διεθνείς οργανισμοί είχαν ανοίξει το δρόμο, σχεδόν ταυτόχρονα με τη μαρτυρία του Hansen, ώστε η “κλιματική αλλαγή” να γίνει ο δημοφιλέστερος όρος. Ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός και το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών ίδρυσαν το 1988 τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (Intergovernmental Panel on Climate Change − IPCC), η οποία το 1992 δημοσίευσε τη Σύμβαση-Πλαίσιο για την Κλιματική Αλλαγή (UN Framework Convention on Climate Change).
Η “κλιματική αλλαγή ορίζεται ως η αλλαγή του κλίματος που αποδίδεται άμεσα ή έμμεσα στην ανθρώπινη δραστηριότητα που μεταβάλλει τη σύνθεση της παγκόσμιας ατμόσφαιρας”. Το 2002 ο Frank Luntz, πολιτικός σύμβουλος, προτρέπει τους Ρεπουμπλικάνους, να χρησιμοποιούν τη φράση “κλιματική αλλαγή” διότι θεωρείται ελεγχόμενη και με μικρότερη συναισθηματική φόρτιση έναντι της φράσης “υπερθέρμανση του πλανήτη”, που θεωρείται ότι προκαλεί συνειρμούς καταστροφικών συνεπειών.
Μετά από αυτή την προτροπή, στις ομιλίες του Προέδρου των ΗΠΑ George H.W. Bush για το περιβάλλον, ο όρος “υπερθέρμανση του πλανήτη” είχε σε μεγάλο βαθμό εξαφανιστεί και αντικατασταθεί από τον όρο “κλιματική αλλαγή”.

Επιπλέον, το 2005 οι Εθνικές Ακαδημίες Επιστημών των ΗΠΑ δημοσίευσαν ένα φυλλάδιο που εξέφραζε την άποψη ότι η “κλιματική αλλαγή” ήταν μια πιο ολοκληρωμένη επιστημονικά περιγραφή για το τι συμβαίνει στον πλανήτη, επειδή σε σχέση με την “υπερθέρμανση του πλανήτη” μεταδίδει καλύτερα το μήνυμα ότι υπάρχουν και άλλες αλλαγές πέρα από την αύξηση της θερμοκρασίας.

Σήμερα, ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός έγκυρων μέσων ενημέρωσης υποστηρίζει ότι η φράση κλιματική αλλαγή δεν “ταιριάζει” πια στην εποχή μας, γιατί είναι ουδέτερη, φθαρμένη και πολύ ωραία για να περιγράψει την κρίση που αντιμετωπίζει ο πλανήτης.

Σύμφωνα με την εφημερίδα The Guardian, η κλιματική αλλαγή είναι μια παθητική και ήπια φράση όταν οι επιστήμονες μιλούν για μια καταστροφή της ανθρωπότητας. Μάλιστα, ανακοίνωσε νέες κατευθυντήριες γραμμές σύνταξης της εφημερίδας με την εισαγωγή νέων όρων που περιγράφουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τις περιβαλλοντικές κρίσεις που αντιμετωπίζει ο πλανήτης, όπως είναι η κλιματική έκτακτη ανάγκη (climate emergency), η κλιματική κρίση ή η κλιματική κατάρρευση (breakdown).

Η εφημερίδα The Observer και άλλα μέσα ενημέρωσης, όπως το BBC και το αμερικανικό πρακτορείο ειδήσεων Associated Press, έχουν επίσης τροποποιήσει τους εσωτερικούς τους κανόνες για τις αναφορές τους στο κλίμα.

Κλιματική κρίση

Στις μέρες μας χρησιμοποιείται έντονα τόσο στα διεθνή όσο και στα εγχώρια μέσα ο όρος “κλιματική κρίση”. Η “κλιματική κρίση” δεν αποτελεί κάποιον επιστημονικό όρο, γι’ αυτό και δεν υπάρχει στα επιστημονικά λεξικά και στα γλωσσάρια των διεθνών περιβαλλοντικών φορέων. Στα έγκριτα αγγλικά λεξικά (όπως το Cambridge, το Collins και το Oxford) ο ορισμός της κλιματικής κρίσης ποικίλλει, γιατί ουσιαστικά περιγράφεται μια κατάσταση, δηλαδή η σημερινή, και όχι κάποιος κλιματικός όρος. Δεν είναι καθόλου τυχαίο λοιπόν ότι η “κλιματική κρίση” τείνει να κυριαρχήσει στο δημόσιο λόγο, αφού αποδίδει με πιο εμφατικό και ξεκάθαρο τρόπο τις συνέπειες της αλλαγής του κλίματος, από τις οποίες προκύπτουν ακραία καιρικά φαινόμενα όπως είναι οι πλημμύρες, ο παρατεταμένος καύσωνας και οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές. Η φράση “κλιματική κρίση” πιστώνεται στον πρώην Αντιπρόεδρο των ΗΠΑ (1993-2001) Al Gore. Προ εικοσαετίας είχε δηλώσει ότι η “κλιματική κρίση” είναι ο καταλληλότερος όρος για να σηματοδοτήσει το επείγον του ζητήματος, θεωρώντας μάλιστα ότι η γλώσσα που χρησιμοποιούμε όταν συζητάμε για την κλιματική κρίση έχει τεράστια σημασία ως μέσο τόσο για να προκαλέσουμε μια συναισθηματική αντίδραση όσο και για να εμπνεύσουμε δράση. Το 2007 ο Al Gore μοιράστηκε με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή το βραβείο νόμπελ ειρήνης για τη δράση τους υπέρ του παγκόσμιου κλίματος.

Στην ομιλία αποδοχής του βραβείου δήλωσε: “Πρέπει να κατανοήσουμε τη σύνδεση ανάμεσα στην κλιματική κρίση και τα δεινά της φτώχειας, της πείνας, του HIV-AIDS και των άλλων πανδημιών. Καθώς αυτά τα προβλήματα συνδέονται, έτσι πρέπει να συνδέονται και οι λύσεις τους”.

Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις και οι Δημοκρατικοί νομοθέτες πιστεύουν ότι o όρος κλιματική κρίση τονίζει εμφατικά τη σοβαρότητα των απειλών που αντιμετωπίζει ο πλανήτης από τις συνεχείς εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και μπορεί να βοηθήσει στην τόνωση της πολιτικής βούλησης που λείπει εδώ και καιρό για την υπεράσπιση του κλίματος.

Το Νοέμβριο του 2019 ένδεκα χιλιάδες επιστήμονες από όλο τον κόσμο, μέσω της διακήρυξής τους για το κλίμα με τίτλο “Climate emergency”, ανέφεραν ότι η Γη αντιμετωπίζει μια κλιματική έκτακτη ανάγκη λόγω των ανεπαρκών προσπαθειών για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης σε διεθνή κλίμακα.