Για πρώτη φορά χάρτης του σεισμογενούς υποθαλάσσιου χώρου της Λέσβου

Το Εργαστήριο Φυσικής Γεωγραφίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) σε συνεργασία με την Υδρογραφική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού (ΠΝ) δημιούργησαν τον πρώτο λεπτομερή ψηφιακό βαθυμετρικό χάρτη, αλλά και έναν αντίστοιχο χάρτη μορφολογικών κλίσεων του πυθμένα της θαλάσσιας περιοχής νότια και δυτικά της Λέσβου. Πρόκειται για μια περιοχή που έχει “δώσει” μεγάλους σεισμούς στο παρελθόν. Για τις ανάγκες δημιουργίας του χάρτη έγινε χρήση των βαθυμετρικών δεδομένων που ελήφθησαν πάνω στο Ωκεανογραφικό Σκάφος «Ναυτίλος».

Η σχετική επιστημονική εργασία δημοσιεύθηκε στο έγκυρο διεθνές επιστημονικό περιοδικό «GeoHazards» (“Γεωκίνδυνοι”) με τίτλο “Μορφοτεκτονικές δομές κατά μήκος του νοτιοδυτικού περιθωρίου της Νήσου Λέσβου και η συσχέτισή τους με το νότιο κλάδο του Ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας στο Αιγαίο Πέλαγος”. Η μελέτη, με επικεφαλής την Αναπληρώτρια καθηγήτρια  του Πανεπιστημίου Αθηνών, Παρασκευή (Εύη) Νομικού, συνυπογράφεται από τους καθηγητές του ΕΚΠΑ, Δημήτρη Παπανικολάου και Δανάη Λαμπρίδου.Επίσης, συνυπογράφεται από τους Δημήτρη Ευαγγελίδη, Δημήτρη Λίτσα, Γιάννη Τσαπάρα, Ηλία Κολιοπάνο και Μαρία Πετρούλια της Υδρογραφικής Υπηρεσίας του ΠΝ.

Όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Παρασκευή Νομικού, «τα δεδομένα που συλλέχθηκαν από το Y/Γ ΩΚ Ναυτίλος, επεξεργάστηκαν για την κατασκευή ενός βαθυμετρικού χάρτη υψηλής ανάλυσης αλλά και τη δημιουργία ενός υποθαλάσσιου μορφοτεκτονικού χάρτη, στον οποίο παρουσιάζονται όλα τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του πυθμένα νότια και δυτικά της Λέσβου, σε συνδυασμό με την ενεργή τεκτονική της περιοχής. Τέτοιοι υποθαλάσσιοι μορφοτεκτονικοί χάρτες είναι απαραίτητοι για όλο το Αιγαίο αλλά και τον Ιόνιο Πέλαγος για την καταγραφή και εκτίμηση των υποθαλάσσιων γεωκινδύνων όπως σεισμοί, κατολισθήσεις και τσουνάμι, με τη συμβολή της Υδρογραφικής Υπηρεσίας να είναι σημαντική».

Συγκεκριμένα, χαρτογραφήθηκαν οι ζώνες μεγάλων ασυνεχειών του αναγλύφου του βυθού με μορφολογικές κλίσεις έως και 45 μοίρες, που αντιστοιχούν στα υποθαλάσσια ενεργά ρήγματα της περιοχής. Επιπλέον, κατασκευάστηκαν πανοραμικά διαγράμματα του περιθωρίου, όπου σημειώθηκαν οι ενεργές δομές των υποθαλάσσιων ρηγμάτων.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Δ.Παπανικολάου «τα ρήγματα οριζόντιας ολίσθησης με διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ μπορούν να δώσουν σεισμούς μεγέθους 7-7,5, ενώ τα κανονικά ρήγματα διεύθυνσης ΔΒΔ-ΑΝΑ μπορούν να δώσουν σεισμούς μεγέθους 6-6,5. Η σεισμική ιδιαιτερότητα της περιοχής που μελετήθηκε στο Ανατολικό Αιγαίο, είναι ότι βρίσκεται δίπλα στη διατομή του νότιου κλάδου του Ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας με την τεκτονική διατμητική ζώνη της Δυτικής Ανατολίας, η οποία οριοθετεί την μικροπλάκα του Αιγαίου από τη μικροπλάκα της Ανατολίας».

Αναλυτικότερα, έγινε διάκριση τριών τομέων διεύθυνσης ΔΒΔ-ΑΝΑ. Κύρια δομή είναι μια ασύμμετρη λεκάνη με τεκτονική δομή ημιτάφρου της Λέσβου με μήκος 45 χιλιομέτρων, πλάτος 10 έως 35 χιλιομέτρων και βάθος 704 μέτρων. Η συγκεκριμένη δομή έδωσε το 2017 μεγάλο σεισμό μεγέθους 6,3 ρίχτερ.Επίσης, υπάρχει  μια αβαθέστερη δυτική λεκάνη με δομή τεκτονικής τάφρου, η οποία έδωσε σεισμούς μεγέθους 5,1, 4,8 και 4,5 ρίχτερ το 2021.Επιπλέον, υπάρχει και μια τρίτη αβαθής ανατολική λεκάνη, η οποία αναπτύσσεται ανατολικά από το Πλωμάρι, διαχωριζόμενη από μία βαθειά τάφρο-αύλακα διεύθυνσης ΒΔ-ΝΑ.Στην λεκάνη αυτή έγιναν δύο μεγάλοι μετασεισμοί το 2017. Ακόμα, έγινε μορφοτεκτονική ανάλυση τριών λεκανών στο δυτικό περιθώριο της Λέσβου με διεύθυνση Α-Δ.

Οι υποθαλάσσιες δομές συσχετίστηκαν με τις χερσαίες δομές της Λέσβου και δημιουργήθηκε έτσι ένας συνολικός μορφοτεκτονικός χάρτης, στον οποίο φαίνεται πως η κύρια δομή οριζόντιας ολίσθησης της Καλλονής-Αγίας Παρασκευής οριοθετεί νοτιότερα την κύρια από τη δυτική λεκάνη. Αξίζει να σημειωθεί πως στη συγκεκριμένη περιοχή είχε γίνει σεισμός 7 ρίχτερ το 1867. Τέλος, συνδυάστηκαν τα νέα βαθυμετρικά δεδομένα με τα προηγούμενα στοιχεία από την έρευνα της Λεκάνης της Σκύρου.Τα στοιχεία αυτά είχαν δημοσιευτεί το 2019 από τον Δ.Παπανικολάου και τους συνεργάτες του στο περιοδικό θαλάσσιας γεωλογίας “Marine Geology“. Με αυτόν τον τρόπο δόθηκε πλέον μία ενιαία εικόνα των δομών του νοτιοδυτικού περιθωρίου της Λέσβου με το ανατολικό τμήμα της Λεκάνης της Σκύρου, το οποίο αποτελεί το νότιο κλάδο της δυτικής προέκτασης του μεγάλου ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας στο Αιγαίο Πέλαγος.

Από την ανάλυση των δεδομένων προέκυψε ακόμη ότι οι τρεις δυτικές λεκάνες της Λέσβου αποτελούν εσωτερικές εφελκυστικές δομές (Pull-apart basins) ανάμεσα στα μεγάλα ρήγματα της Σκύρου και του Αδραμυτίου. Τα ρήγματα αυτά χαρακτηρίζονται από μεγάλη δεξιόστροφη οριζόντια ολίσθηση. Αυτό επιβεβαιώνεται από τους μηχανισμούς γένεσης δύο σεισμών μεγέθους 5 και 4,4  ρίχτερ του 2019, οι οποίοι έγιναν στην περιοχή.

Τέλος, τα νέα δεδομένα της Λέσβου συγκρίθηκαν από τους ερευνητές με τα διαθέσιμα δεδομένα κυρίως από τις λεκάνες της Σκύρου και του Βορείου Αιγαίου και εξήχθησαν έτσι γενικότερα συμπεράσματα για τις διευθύνσεις και τα χαρακτηριστικά των ενεργών ρηγμάτων και των αντίστοιχων σεισμών. Κύριο χαρακτηριστικό είναι η συνύπαρξη σεισμών από ρήγματα οριζόντιας ολίσθησης διεύθυνσης ΒΑ-ΝΔ, τα οποία κυριαρχούν, και σεισμών από κανονικά ρήγματα διεύθυνσης ΔΒΔ-ΑΝΑ.