Γιατί η Πράσινη Συμφωνία είναι δίκοπο μαχαίρι για την Αφρική

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία αποδίδει μεγάλη σημασία στην αφρικανική ήπειρο.Όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισήγαγε ένα σύνολο στόχων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος, άνοιξε τον δρόμο για οικονομική ανάκαμψη και για τα αφρικανικά έθνη. Ωστόσο, το τι ακριβώς επιφυλάσσει το μέλλον για τις αφρικανικές χώρες στο πλαίσιο αυτής της συμφωνίας, παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα.

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, εξετάζει τρόπους αντιμετώπισης ζητημάτων που σχετίζονται με το κλίμα, την ενέργεια, τις μεταφορές και τη φορολογία, με στόχο τη μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030. Η στρατηγική αυτή για το κλίμα έχει και διεθνείς προεκτάσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν  την εξεύρεση οικονομικών ευκαιριών μετά την ενεργειακή μετάβαση.

Οι στόχοι της Πράσινης Συμφωνίας αναφορικά με τις αφρικανικές χώρες επεκτείνονται σε διάφορους τομείς, όπως η γεωργία, η βιοποικιλότητα, η ενέργεια, οι πρώτες ύλες, η κυκλική οικονομία, οι νέες τεχνολογίες και η χρηματοδότηση. Μεταξύ αυτών, ο  πιο κρίσιμος παράγοντας είναι η ενέργεια. Η επικείμενη πτώση της ζήτησης για ορυκτά καύσιμα, σε συνδυασμό με την αύξηση της ζήτησης για κοβάλτιο, νικέλιο και άλλα ορυκτά, στα πλαίσια της ενεργειακής μετάβασης, αναμένεται να έχει σημαντικό αντίκτυπο στις διεθνείς αγορές. Ιδιαίτερα, στις αφρικανικές χώρες που εξαρτώνται από το πετρέλαιο και είναι πλούσιες σε ορυκτά.

Η ΕΕ αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα ενεργειακού εφοδιασμού, ειδικά μετά την πανδημία. Αν και τα τελευταία χρόνια είχαν γίνει μεγάλες προσπάθειες για να δοθεί προτεραιότητα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η πανδημία του COVID-19, ανέτρεψε την κατάσταση. Στο πλαίσιο αυτό, η Αφρική αναδεικνύεται ως μια εξέχουσα εναλλακτική λύση για αυτόν τον τύπο ενεργειακού εφοδιασμού, ειδικά αν κανείς λάβει υπόψη την απότομη αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου.

Όπως παρατήρησε η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula Von der Leyen κατά τη διάρκεια του Φόρουμ ΕΕ-Αφρικής για τις Πράσινες Επενδύσεις στην Αφρική τον Απρίλιο του 2021, η συμφωνία δεν αφορά μόνο την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, αλλά και την οικονομική ανάκαμψη, ταυτόχρονα στην Ευρώπη και στην Αφρική.

Η πράσινη μετάβαση άλλωστε βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτικών συζητήσεων στην Αφρική, καθώς η Αφρικανική Ένωση έχει θέσει τους στόχους αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής στο πλαίσιο της «Ατζέντα 2063: η Αφρική που θέλουμε».

Οι αφρικανικές χώρες συμβάλλουν μόνο στο 3% περίπου των παγκόσμιων εκπομπών άνθρακα. Ωστόσο, η ήπειρος αντιμετωπίζει τις επιπτώσεις της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου. Για παράδειγμα, οι καταστροφικές ξηρασίες και πλημμύρες των τελευταίων ετών ανάγκασαν εκατομμύρια Αφρικανούς να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.

Η οικονομική ανάπτυξη και η απασχόληση βρίσκονται στην κορυφή της ατζέντας των περισσότερων αφρικανικών χωρών. Ωστόσο, πολλοί Αφρικανοί ηγέτες ανησυχούν ότι η θέσπιση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας θα μπορούσε να βλάψει τη διαδικασία διαρθρωτικού μετασχηματισμού της Αφρικής. Κατά συνέπεια, το γεγονός αυτό εγείρει το ερώτημα  για το ποιες προοπτικές και κινδύνους θα παρουσιάσει η  συμφωνία αυτή για την Αφρική.

Πιθανές προοπτικές

Πρόσβαση στην ενέργεια: Σύμφωνα με την έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, Africa Energy Outlook, περίπου 580 εκατομμύρια άνθρωποι στην Αφρική δεν έχουν πρόσβαση στην ενέργεια.

Η υγειονομική κρίση και οι οικονομικές δυσκολίες που προκαλούνται από την πανδημία αναγκάζουν τις αφρικανικές χώρες να εξασφαλίσουν την καθολική ενεργειακής πρόσβαση στους πολίτες τους. Παρόλα αυτά η Αφρική έχει τεράστιες προοπτικές αναφορικά με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ειδικά  για την ηλιακή ενέργεια. Κατά συνέπεια, μια πιθανή στροφή προς τις ΑΠΕ, θα μπορούσε να αυξήσει την πρόσβαση στην ενέργεια σε ολόκληρη την ήπειρο.

Επέκταση της παραγωγής: Λαμβάνοντας υπόψη ότι η παγκόσμια ζήτηση για τρόφιμα θα αυξηθεί έως και 60% έως το 2050, μόνο ορισμένα κράτη της ΕΕ έχουν τη δυνατότητα να καλύψουν αυτή τη ζήτηση.Έτσι, η ΕΕ θα βασίζεται όλο και περισσότερο στις εισαγωγές τροφίμων. Η Νότια Αφρική, μπορεί να προσφέρει λύση στο πρόβλημα αυτό, καθώς έχει μεγάλα αποθέματα σε καλλιέργειες, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη βιώσιμη παραγωγή.Η Νότια Αφρική μπορεί να επεκτείνει την παραγωγή της για να καλύψει τις επισιτιστικές απαιτήσεις της ΕΕ.

Υιοθέτηση νέων τεχνολογιών: Η ΕΕ θα κληθεί να επεκτείνει τις εισαγωγές πρώτων υλών για να μπορεί να  αναπτύσσει συνεχώς νέες τεχνολογίες, οι οποίες θα συμβάλλουν στην πράσινη μετάβαση. Καθώς η ανάγκη για πόρους θα αυξηθεί, αυτό πιθανότατα θα δημιουργήσει νέες εμπορικές ευκαιρίες για την αφρικανική ήπειρο, καθώς είναι πλούσια σε πρώτες ύλες.

Όσον αφορά τον τομέα της γεωργίας, αυτή η διαδικασία πιθανώς θα ενισχύσει την υιοθέτηση γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών, οι οποίες θα είναι ανθεκτικές στην ξηρασία και στα παράσιτα. Κάτι τέτοιο, θα επιτρέψει στους αγρότες να καλλιεργούν περισσότερες καλλιέργειες, χωρίς να έχουν ανάγκη από περισσότερη γη. Αυτό θα αυξήσει επίσης, τη δυνατότητα δέσμευσης άνθρακα, η οποία αποτελεί προτεραιότητα για την Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ.

Οι κίνδυνοι

Αύξηση της ανεργίας: Η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αφρικής όσον αφορά τις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων. Λόγω της Πράσινης Συμφωνίας, στόχος της οποίας είναι να δοθεί προτεραιότητα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι εξαγωγές από την Αφρική μπορεί να γίνουν δαπανηρές και μη ελκυστικές για τους καταναλωτές, αποθαρρύνοντας έτσι τους εξαγωγείς.

Οι πλούσιες σε ορυκτά χώρες, όπως η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, πιθανότατα θα επηρεαστούν σοβαρά από τις αποφάσεις τις ΕΕ. Επιπλέον, η εξέλιξη αυτή μπορεί να επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις, όπως η εκτεταμένη ανεργία. Σε χώρες όπως η Νιγηρία και η Αγκόλα που επί του παρόντος βασίζονται στα ορυκτά καύσιμα και στον άνθρακα, αναμένεται να χαθούν πολλές θέσεις εργασίας. Υπό αυτή την έννοια, η Αφρική μπορεί να εξαναγκαστεί να επιλέξει μεταξύ των κλιματικών στόχων και της δημιουργίας απασχόλησης βραχυπρόθεσμα.

Ανισότητες: Η Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ σχεδιάζει να επιβάλει εισφορές στις εκπομπές άνθρακα για να επιτύχει τους στόχους της για το 2050. Τέτοιες φορολογικές κυρώσεις ενδέχεται να επηρεάσουν σοβαρά την οικονομία της αφρικανικής ηπείρου. Επίσης, το 2009  είχε συμφωνηθεί η ενίσχυση των φτωχότερων αφρικανικών χωρών με 100 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για πέντε χρόνια, ξεκινώντας από το 2020, για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την υπερθέρμανση του πλανήτη. Ωστόσο, η χρηματοδότηση  αυτή αναμένεται να καθυστερήσει για τρία χρόνια λόγω της πανδημίας. Επιπλέον, πολλές αφρικανικές χώρες δεν έχουν τη δυνατότητα να επενδύσουν σε πράσινες τεχνολογίες, έτσι ώστε να μπορέσουν να πραγματοποιήσουν την πράσινη μετάβαση. Κάτι τέτοιο μπορεί να κάνει την οικονομία τους λιγότερο ανταγωνιστική και τελικά να αυξήσει περαιτέρω τις ανισότητες μεταξύ της Αφρικής και των πλουσιότερων χωρών για άλλη μια φορά.